Λίγοι σήμερα γνωρίζουν εκτός από τους παλιούς Χαλκιδικιώτες και τους πρώτους επισκέπτες της Σάρτης το παλιό όνομα της. «Κρίμα που δεν κρατήσατε το όνομα!» είναι η απάντηση όσων επισκέπτονται σήμερα το Μουσείο μας και μαθαίνουν την ιστορία του τόπου.
Πέρασαν σαράντα χρόνια από τότε που η πινακίδα στην είσοδο του χωριού έγραφε Νέα Αφησιά, από τότε που όλες οι πινακίδες με το όνομα της Αφησιάς ξηλώνονταν για να αντικατασταθούν με το όνομα Σάρτη. Μετά από 56 ολόκληρα χρόνια από τη δημιουργία της, η Νέα Αφησιά χάθηκε. Οι Αφησιανοί έγιναν Σαρτιανοί.
Έχασαν την πατρίδα τους και ήθελαν να φτιάξουν μία καινούρια με το όνομα της παλιάς. Έχασαν το όνομα τους. Έχασαν την ταυτότητα τους. Περισσότερα από 2000 χρόνια ιστορίας «ξηλώθηκαν» μαζί με τις πινακίδες.
Γιατί όμως άλλαξε το όνομα του χωριού; Στην πραγματικότητα δεν άλλαξε ποτέ. Για να το καταλάβουμε καλύτερα πρέπει να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η δημιουργία της Νέα Αφησιάς.
Παραμονή Χριστουγέννων του 1924 στην παραλία της έρημης τότε Σάρτης καταφθάνει η πρώτη ομάδα των Αφησιανών προσφύγων. Μοναδικοί κάτοικοι της Σάρτης εκείνη την εποχή οι λιγοστοί καλόγεροι των μετοχιών της Ι.Μ. Ξηροποτάμου και της Ι.Μ. Αγίου Παύλου με τους εργάτες που φρόντιζαν τα κτήματα τους. Οι τελευταίοι Σαρτιανοί είχαν εγκαταλείψει τον τόπο τους αιώνες πριν λόγο των πειρατών . Οι πρόσφυγες εγκαθίστανται προσωρινά στις εγκαταστάσεις του Ξηροποταμινού μετοχιού. Λίγου μήνες αργότερα έρχεται και η δεύτερη ομάδα Αφησιανών προσφύγων και εγκαθίστανται σε σκηνές και παράγκες στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το δημοτικό σχολείο.
Η Ε.Α.Π. και το γραφείο εποικισμού ξεκινάει αμέσως τις διαδικασίες για την αποκατάσταση των προσφύγων και το χτίσιμο του οικισμού με το όνομα Νέα Αφησιά όπως φαίνεται και σε όλους τους τοπογραφικούς χάρτες της εποχής. Μέχρι το 1928 ο νέος συνοικισμός αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα άλλοτε ως «Μετόχι Ξυροποτάμου», «Ξυροποτάμου Σάρτης», «Νέα Αφησιά» ή και όλο μαζί «Ξυροποτάμου Σάρτης – Ν. Αφησιάς» και άνηκε στην κοινότητα Συκιάς.
Η αναγνώριση της νέας Κοινότητας. Η Νέα Αφησιά για το Ελληνικό Κράτος δεν υπήρξε ποτέ!
Στις 7 Φεβρουαρίου του 1929 στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως δημοσιεύεται το διάταγμα της Αναγνώρισης της Κοινότητας που ψηφίστηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1929. «Ἀναγνωρίζεται ἐν τῷ Νόμῷ Χαλκιδικῆς ἐπαρχία Χαλκιδικῆς εἰς ἰδίαν Κοινότητα ὁ συνοικισμὸς Σάρτη ὑπὸ τὸ ὄνομα «Κοινότης Σάρτης» καί με ἔδραν τὸν ὁμώνυμον συνοικισμόν, ἀποσπώμενος τῆς Κοινότητος Συκιὰς»
Σε αντίθεση με ότι πιστεύουν ακόμη και σήμερα οι κάτοικοι της Σάρτης, η ΝΕΑ ΑΦΗΣΙΑ δεν υπήρξε ποτέ για το Ελληνικό Κράτος. Υπήρχε μόνο στον προφορικό λόγο και στις πινακίδες του χωριού. Μάρτυρας και το αρχείο της κοινότητας. Σε όλο το αρχείο τα έγγραφα που αναφέρουν την ονομασία Νέα Αφησιά είναι μετρημένα στα δάχτυλα και αυτά όταν ο συντάκτης τους δεν είναι ο πρόεδρος ή ο γραμματέας. Αλλά και στις εφημερίδες της εποχής συναντάμε συχνότερα την ονομασία Σάρτη παρά αυτή της Νέας Αφησιάς.
Από τότε η διπλή ονομασία δεν ενοχλούσε κανένα. Άλλωστε ο αγώνας της επιβίωσης ήταν σκληρός. Ποιος θα καθόταν να ασχοληθεί με ένα όνομα. Έτσι παρέμεναν τα πράγματα μέχρι τις αρχές τις δεκαετίας του 80΄ που ξηλώθηκαν και οι τελευταίες πινακίδες κλείνοντας έτσι οριστικά τα μάτια σε ένα μεγάλο ιστορικό λάθος.
Προσπάθειες αλλαγής.
Τα χρόνια περνούσαν και το όνομα Αφησιά ακούγονταν όλο και λιγότερο. Με νοσταλγία και με πίκρα έβγαινε από τους ντόπιους γέρους και νεότερους στις απογευματινές νοσταλγικές συζητήσεις τους.
Κάποιοι προσπάθησαν να βρουν μία άκρη για να το διορθώσουν αλλά γρήγορα τα παράτησαν. Τελευταία προσπάθεια έγινε το 2006 αλλά και αυτή βρήκε τοίχο στο δημοτικό συμβούλιο του τότε Δήμου Τορώνης.
Πολλοί είναι αυτοί που έβλεπαν θετικά την αλλαγή του ονόματος αλλά δίσταζαν μπροστά στον φόβο της «οικονομικής καταστροφής», όπως πίστευαν ή και συνεχίζουν να πιστεύουν, που θα έφερνε η αλλαγή σε ένα όνομα διεθνώς αναγνωρισμένο από τα πρώτα χρόνια της άνθισης του τουρισμού.
Η αλλαγή ενός ονόματος όμως δεν γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Άλλωστε για δεκαετίες ολόκληρες υπήρχε η διπλή ονομασία. Γιατί να μη δώσουμε την ευκαιρία να επικρατήσει η σωστή;
Οι προσπάθειες του Συλλόγου.
Η Αφησιά και η ιστορία των Αφησιανών κινδύνευε να χαθεί και από τη μνήμη μας, μέχρι κάποιοι να αντιδράσουν και μέσω του Πολιτιστικού Συλλόγου να αρχίσουν έναν αγώνα αφύπνισης. Έναν πραγματικό αγώνα δρόμου.
Πολλές φορές κάναμε προτάσεις και παραινέσεις στις τοπικές αρχές. Δυστυχώς καμία δεν εισακούστηκε. Όπως για παράδειγμα:
- Προτείναμε να μπει μία πινακίδα στην είσοδο του χωριού που να γράφει «Καλώς Ήρθατε στη Νέα Αφησιά».
- Προτείναμε πριν λίγα χρόνια που τοποθετήθηκαν οι νέες πινακίδες στις εισόδους του χωριού να αναγράφεται και σε μία το Νέα Αφησιά. Παρόλα αυτά προτιμήθηκε το Σάρτη 1 Σάρτη 2 κτλ.
- Προτείναμε με πινακίδες ή σημάδια να γίνει οριοθέτηση του ιστορικού οικισμού της Νέας Αφησιάς.
- Δώσαμε σχέδιο με ιστορικές ονομασίες των δρόμων του χωριού που θα διατηρούσαν τη μνήμη της καταγωγής μας.
Όσο δυναμώνουμε και έχουμε την υποστήριξη σας βάζουμε υψηλότερους στόχους και ελπίζουμε ότι τώρα που πλησιάζει η συμπλήρωση των 100 χρόνων από την δημιουργία του χωριού μας να διορθωθεί το ιστορικό λάθος και να του δοθεί το όνομα που του αξίζει.
Θέλουμε να ενώσετε την φωνή σας με την δική μας… Θέλουμε να γίνουμε και πάλι οι Αφησιανοί. Να πάρουμε πίσω την ταυτότητα μας.